در ۷ ژوئن سال ۲۰۱۱ زمانی که منجمان رصدخانه کوه هالیاکالا دنباله داری را کشف کردند، شاید فکر نمی کردند که روزی این دنباله دار بتواند این قدر خبر ساز شود. رصدخانه ۱٫۸ متری (۷۰٫۷ اینچ) بر فراز کوه هالیاکالا زیر نظر دانشگاه هاوایی فعالیت می کند و یکی از رصدخانه های طرح پان استار (PANSTARRS) که مخفف حروف اول Panoramic Survey Telescope And Rapid Response System است. (برای آشنایی بیشتر با رصدخانه و طرح پان استار می توانید به وبگاه آن به نشانی www.pan-starrs.ifa.hawaii.edu مراجعه نمایید)
این دنباله دار در زمان کشفش از قدر ۱۹ می رخشید و در مجاورت سیاره زحل کشف شد. نام کامل این دنباله دار
C/2011 L4 Panstarrs است که به اختصار پان استار گفته می شود.
مدار دنباله دار ها به ۳ شکل مختلف است. بیضوی، سهموی یا هذلولوی و مدار پن استار از نوع سهموی است، یعنی تنها یک بار به دور خورشید خواهد گشت و دیدار ما از این دنباله دار اولین و آخرین دیدار ما خواهد بود. در تصویر ۱ نمایی از ۳ نوع مدار دنباله دار ها را مشاهده می کنید.

تصویر ۱

در ماه مارس (اسفند ۹۱) این دنباله دار به نزدیک ترین فاصله اش از خورشید خواهد رسید و در آن زمان به یکی از پرنورترین دنباله دارهایی که در این چند سال در آسمان ظاهر شده تبدیل خواهد شد. کسانی که دنباله دار هولمز را در چند سال پیش مشاهده کرده اند قطعا عطش بسیاری برای دیدن یک دنباله دیگر دارند.
هم اکنون این دنباله دار زینت بخش آسمان نیمکره جنوبی زمین است و مردم نیمکره جنوبی به کمک یک دوربین دوچشمی کوچک می توانند این دنباله دار را مشاهده کنند.
پیش از اینکه به سراغ پیش بینی های این دنباله دار برویم، بار دیگر به یاد آوریم که قطعی ترین پیش بینی برای هر دنباله دار، غیر قابل پیش بینی بودن آن است!! عموما رفتار دنباله دار ها به خصوص در رابطه با نورانیتشان را نمی توان به طور قطع پیش بینی کرد. دنباله دار شواسمان واخمان را به یاد داریم که بر خلاف پیش بینی ها رفتار کرد و در آسمان تکه تکه شد!
در این شبها این دنباله دار مسیر خود را از صورت فلکی قوس آغاز کرده و به تدریج با گذر از صورت های فلکی درنا و حوت جنوبی خود را به صورت فلکی حوت می رساند که ما ساکنان نیمکره شمالی باید تا آن زمان صبر کنیم. البته بسیار خوش شانس هم هستیم، زیرا پان استار روزهای اوج نورانیت خود را برای ما به نمایش خواهد گذاشت. آسمان این بار تلافی دنباله دار مکنات را برای ما کرده است. برای دنباله دار مکنات همه چیز برعکس بود، روزهای آغاز دیدن آن برای ساکنان نیمکره شمالی و روزهای اوج و شکوهش برای ساکنان نیمکره جنوبی بود. ولی این بار رصدگران نیمکره جنوبی از دیدن پان استار پرنور بی نصیب خواهند ماند.
طبق گزارشاتی که تا اواخر ماه فوریه از نیمکره جنوبی رسیده است، تمامی پیش بینی ها حاکی از این است که این دنباله دار در اوایل ماه مارس (۱۰ اسفند) با نزدیک شدن به خورشید به قدر ۳+ خواهد رسید!! در ۵ مارس (۱۵ اسفند) این دنباله دار به نزدیک ترین فاصله اش تا زمین که برابر ۱٫۱AU (حدود ۱۶۵ میلیون کیلومتری زمین) می رسد. از روز ۷ مارس (۱۷ اسفند) این دنباله دار در افق غربی آسمان نیمکره شمالی زمین ظاهر خواهد شد و لحظاتی پس از غروب خورشید امکان دیدن آن برای ساکنان نیمکره شمالی فراهم خواهد شد. پان استار در ادامه حرکت خود در تاریخ ۱۰ مارس (۲۰ اسفند) به نزدیک ترین فاصله اش تا خورشید می رسد. پان استار از فاصله ۰٫۳AU خورشید یعنی ۴۵ میلیون کیلومتری خورشید عبور خواهد کرد که تقریبا برابر با فاصله سیاره عطارد با خورشید است. در آن زمان حرارت خورشید بخش بسیاری از این دنباله دار را آب کرده و دنباله ای طویل از گردو غبار را به پان استار هدیه داده است و احتمال دارد که قدر این دنباله دار حتی به ۰ یا ۱- نیز برسد (تصاویر ۲ و ۳).

تصویر ۲

تصویر ۳

شامگاه ۱۲ و ۱۳ مارس (۲۲ و ۲۳ اسفند) افق غربی آسمان بی نظیر خواهد بود. حلول ماه نو جمادی الاول در کنار دنباله دار پان استار قطعا صحنه دلربا و بی نظیری را به ارمغان خواهد آورد. توصیه می کنم نه فقط خودتان بلکه تمام دوستان و آشنایانتان را برای دیدن این صحنه مطلع کنید! این صحنه ای نیست که بگویید: اشکال نداره، دفعه بعد می بینمش!! دفعه بعدی در کار نخواهد بود (تصویر ۴).

تصویر ۴

در انتها نیز دو نکته را لازم است ذکر کنیم . ۱) اینکه دنباله دار ها غیر قابل پیش بینی هستند و ۲) اینکه پان استار تنها لحظاتی پس از غروب خورشید در آسمان دیده خواهد شد پس انتظار یک دنباله دار درخشان در نیمه های شب را نداشته باشید!

منتظر خبرهای بعدی از وضعیت رصدی این دنباله دار و برنامه‌های احتمالی انجمن برای رصد آن باشید.

در ادامه برخی از تصاویر و نقشه‌های مربوط به مسیر دنباله دار ارائه شده است.

منبع: www.astronomy.com

منبع: www.spaceweather.com

منبع: www.spaceweather.com

منبع: www.spaceweather.com

منبع: www.spaceweather.com

اطلاعات بیشتر در مورد مختصات و سایر مشخصات این دنباله دار را می‌توانید در آدرس http://scully.cfa.harvard.edu/cgi-bin/returnprepeph.cgi?d=c&o=CK11L040 ملاحظه فرمایید.

—————————-

به روز رسانی در ۱۴ اسفند ۱۳۹۱:

آماده باش برای رصد پان اساترز:

از دو، سه روز دیگر می توانید به سراغ این دنباله دار بروید. اگر مختصات دقیق را برای این دنباله دار نیاز دارید می توانید به لینک زیر مراجعه نمایید و متخصات دقیق بعد و میل را برای دنباله دار استخراج نمایید:

http://scully.cfa.harvard.edu/cgi-bin/returnprepeph.cgi?d=c&o=CK11L040

به علاوه اگر نرم افزار Starry Night  را نیز در اختیار دارید می‌توانید به کمک آن مکان دقیق این دنباله دار را در آسمان جستجو نمایید (البته به شرط آن‌که نرم‌افزار را به‌روز رسانی کرده باشید). فایل به روز رسانی این نرم افزار وابسته به ورژن مورد استفاده شما است که عموما حجم زیادی ندارد و از منوی Livesky می‌توانید تنظیمات به روزرسانی آن را انجام دهید. دقت کنید که در نرم افزار نام کامل دنباله دار یعنی PANSTARRS (C/2011 L4) را باید جستجو کرد.

در شکل زیر نمایی از اولین شب های ورود پان استارز و مدار آن را در آسمان نیمکره شمالی می توانید مشاهده نمایید.

در نمودار زیر نیز منحنی نورانیت پان استارز را مشاهده می کنید.

در این نمودار خط آبی نشان دهنده رصدهای صورت گرفته است و دو خط دیگر نشان‌دهنده خوش‌بینانه ترین و بدبینانه‌ترین پیش بینی‌ها می باشند.

 امیدواریم از دیدن این دنباله دار لذت ببرید.

—————————-

به روز رسانی در ۲۱ اسفند ۱۳۹۱:

انتظار به سر رسید و بالاخره پان استارز وارد آسمان نیمکره شمالی شد. اما تا این لحظه که خیلی رصدها خوب پیش نرفته‌است. در آسمان بسیاری از نقاط ایران هوا ابری بود و دنباله‌دار دیده نشد. آسمان مشهد هم این روزها با غافلگیری، درختان شکوفه زده را سفیدپوش کرد. اما شاید در روزهای آینده هوا با ما یار باشد و بتوانیم چشممان را به جمال پان‌استارز روشن کنیم.

طبق پیش بینی‌ها و رصدهای انجام شده قدر فعلی دنباله دار به صفر رسیده است. حتی چند گزارش نیز مبنی بر قدر ۰٫۲- به مجامع رسمی ارائه شده است.

همانطور که پیشتر گفته شد روزهای سه شنبه ۲۲ اسفند و چهارشنبه ۲۳ اسفند (۱۲ و ۱۳ مارس) اوج خودنمایی پان‌استارز در جوار هلال ماه است. در زمان نوشتن این مطلب، طبق پیش بینی‌ها آب و هوای شهر مشهد در شامگاه روز سه شنبه و چهارشنبه نیمه ابری به ترتیب ۵۰% و ۴۶% پوشش ابر دارد که امیدواریم این میزان پوشش در افق غرب نباشد (برگرفته از سایت:www.accuweather.com).

یک نکته که حتما بایستی قبل از رفتن به سراغ دیدار با پان‌استارز به آن دقت کنید این است که تصاویری که در سایت‌ها مشاهده می‌کنیم عموما با نوردهی‌های زیاد گرفته شده است و با چشم غیر مسلح میزان دنباله‌ای که شما خواهید دید بسیار کمتر از تصاویر منتشر شده است. پس توقع دیدن یک دنباله‌دار با شکوه و با دنباله‌ای خیره کننده را نباید داشته باشیم.

تصویر فوق که نشان دهنده دنباله دار در کنار ماه است از نرم افزار Starry Night  استخراج شده است و تنها یک شبیه سازی اغراق آمیز است و هیچ گاه چنین صحنه با شکوهی دیده نخواهد شد!

حال یک سوال برای کسانی که به دست و پنجه نرم کردن با موضوعات علمی علاقه دارند.

از ابتدا همواره می گوییم قدر این دنباله دار مثلا ۲ است، بعد از چند روز می گوییم قدر دنباله دار به ۱ رسیده و همین طور قدر را برای دنباله‌دار تعیین می کنیم. آیا تا کنون فکر کرده‌اید که قدر دنباله دار را چگونه تخمین می‌زنند؟؟ منظور مشاهده و اندازه گیری قدر دنباله‌دار است، نه پیش بینی قدر دنباله‌دار. دقت شود که پان استار در روشنایی روز قرار دارد و هیچ ستاره‌ای همراه با آن مشاهده نمی‌شود که به کمک روش مقایسه‌ای، قدر آن را مشخص کنیم. قدر جرمی که در روشنایی روز، تنها اندکی پس از غروب خورشید مشاهده می شود، را چگونه می توان اندازه گرفت؟؟

منتظر پاسخ‌ها و روش‌های پیشنهادی شما برای این کار هستیم. پاسخ‌های خود را به آدرس mh.talezade@gmail.com ارسال فرمایید.

اگر دیدن پان استار را از دست دادید اصلا نگران نباشید زیرا سال ۲۰۱۳ سال دنباله‌دارهاست! دنباله دار ISON در راه است که بسیار هم با شکوه تر از پان استار خواهد بود!

آخرین تصاویر دنباله‌دار را در وبگاه www.Spaceweather.com  دنبال کنید.

منتظر آخرین اخبار پان استارز از همین وبگاه باشید.

گردآوری و ترجمه: محمد حسین طالع زاده
برخی منابع: skywatcher.com، astronomy.com، space.com