این شب ها حضور همزمان چندین دنباله دار در آسمان در صدر اخبار نجومی قرار گرفته است و دنباله دار آیسون که همین روزها به نزدیک ترین فاصله خودش از خورشید می رسد پرنورترین آنها است.

به همین بهانه از چندی پیش کارگروهی جهت بررسی بیشتر و انجام فعالیت های جدی تر روی این دنباله دار تشکیل شد که به امید به ثمر رسیدن فعالیت ها، نتایج آن به اطلاع کلیه دوستداران خواهد رسید.

در ادامه اطلاعات تکمیلی در خصوص دنباله دارهای این شب ها، مکان دنباله دار ها و بسیاری اطلاعات بیشتر در چند فایل فایل با فرمت پی دی اف قرار داده شده است. برای دریافت این فایل‌ها به صورت فشرده اینجا را کلیک کنید. همکاران محترمی که در تهیه این اطلاعات سهیم بوده‌اند عبارتند از: شیما ابراهیمی، مهدیه استیری، سهراب افتخاری، صادق جاودانی، سینا خسروانی، وجیهه سبزعلی، فاطمه عابدینی، مجتبی قالیشویان، فاطمه نوری.

 با تشکر، محمد حسین طالع زاده، کار گروه دنباله دار آیسون

دنباله دار چیست؟

دنباله دار ها را معمولا به گلوله های  برفی کثیف  آسمانی تشبیه میکنند زیرا جنس آنها شامل سنگ، گرد و غبار و گازهای منجمد هستند که  از دور دست های منظومه ی شمسی چیزی در حدود ۵۰-۱۰۰ واحد نجومی (هر واحد نجومی برابر متوسط فاصله ی زمین تا خورشید و برابر ۱۵۰ میلیون کیلومتر ) منشا می گیرند منطقه ای از منظومه شمسی کهبا نام ابر اورت یا کمربند کوییپر می شناسیم. در زمان نزدیک شدن به خورشید این گازهای منجمد تبخیر شده و به همراه گرد و غبار دنباله ای را در خلاف جهت خورشید تشکیل می دهد که گیسو نامیده می شود.

قطر هست دنباله دارها در حدود ۱ تا ۲۰ کیلومتر بوده اما طول دنباله ممکن است تا بیش از چندین میلیون کیلومتر هم برسد. به طور کلی دنباله دار ها از سه بخش اصلی تشکیل می شوند: هسته، گیسو و دنباله که خود شامل دم گرد و غباری و دم یونی (پلاسما) هست.

هسته:قلب دنباله دار و مخزن گرد و غبار و گازهای منجمد است. هسته دنباله دار جامد و اسفنجی بوده با حفره های فراوان و از یخ ساخته شده است.

گیسو:وقتی که یخ‌های موجود در هسته دنباله‌دارتبخیرمی‌شود،تبدیلبهیکابربزرگپیرامونهستهدنباله‌دارمی‌شودودر امتداد مسیر حرکت دنباله دار گسترش می‌یابد. گیسو میتواند تا میلیون ها کیلومتر گسترش پیدا کند.

دنباله گرد و غباری:از ذرات گرد و غبار بسیار کوچک و کمتر از یک میکرون (یک هزارم میلیمتر) تشکیل شده که بر اثر فشار ناشی از تابش خورشید از گیسو رانده می شوند.

دم گرد و غباری در اثر جدا شدن ذرات یخ زده و گرد و غبار از هسته دنباله دار بو جود می آید. این ذرات جدا شده در با سرعت اولیه ای که دارا می باشند در مدار دنباله دار مسیر خود را ادامه می دهند. این دنباله می تواند مستقیماً در خلاف جهت خورشید نباشد و اندکی منحرف شود. میزان این انحراف به سرعت ذرات و انحنای مدار بستگی دارد.

دنباله یونی (پلاسما): گازهای خنثی در گیسوی دنباله‌دار می‌توانند توسط فوتون‌هایفرابنفشخورشیدی یونیزه شوند و این گاز های یونیزه شده تحت تاثیر بادهای خورشیدی از گیسو جدا شده و یک دم یونی بلند را تشکیل می دهند که دقیقاً در خلاف جهت تابش خورشید قرار می گیرد. اغلب دنباله های یونی شامل گاز CO+ هستند و به رنگ آبی دیده می شود.

مدار دنباله دار ها یا به صورت بیضی، یا سهمی و یا هذلولی است. دنباله دارهایی که مدار آنها بیضوی باشد، متناوب هستند اما دنباله دارهایی که در مدارهای سهمی و هذلولی به دور خورشید می گردند تنها یکبار به دیدار خورشید می آیند و تنها یکبار دیده می شود.

تفاوت دنباله دار ها با سیارک ها:

۱-مهم ترین تفاوت بین دنباله‌دارها و سیارک‌ها جنس ماده سازنده آنهاست. به این صورت که سیارک‌ها از فلزاتو مواد سنگیو دنباله‌دارها از یخ، گرد و غبارو مواد سنگی ساخته شده‌اند.

۲-تفاوت دیگر در محل قرارگیری آنها است. سیارک‌ها عموماً نسبت به دنباله‌دارها بسیار نزدیک‌تر به خورشید هستند.

۳- تفاوت مهم دیگر میان وجود گیسو و دنباله است. دنباله دارها دارای گیسو و دم هستند و سیارک‌ها فاقد دم و گیسو می باشند.

۴-  دنباله دار ها معمولا مدارهای کشیده ای دارند و تا فواصلی چون ۵۰ هزار واحد نجومی از خورشید فاصله میگیرند اما سیارک ها بیشتر مدارهاییبا شعاع کمتر و بیضوی تر دارند. (خروج از مرکز مدار دنباله دار ها بیشتر از سیارک ها است).

v      توجه شود که تفاوت های فوق همواره سازگار نیست اما به طور میانگین می توان به کمک این موارد تفاوت دنباله دار و سیارک را از یکدیگر تشخیص داد.

دنباله دار ها در باورهای گذشتگان:

دنباله‌دارها در بسیاری از فرهنگ‌های مختلف در سراسر جهان و در طول زمان از وحشت و ترس الهام گرفته شده‌اند. این اجرام هم‌چنین به عنوان پیشگویان فاجعه‌ها و پیام آوران از سوی خدا در نظر گرفته می‌شدند. در دوران باستان، دنباله‌دارها قابل‌توجه‌ترین اشیاء در آسمان شب بودند.

دنباله دار ها و فهرست مسیه:

دنباله دارها اولین دلیل برای فهرست کردن اجرام مسیه بودند و در دوره ای که شور و اشتیاق رصد و کشف دنباله دارها بیشتر و بیشتر میشد، شارل مسیه تصمیم به فهرست کردن اجرام مه آلودی که دنباله دار نبودند و ثبت مکان آنها بر روی نقشه آسمان کرد تا به اشتباه دنباله داری جدید شمرده نشوند. اما به مرور زمان یافتن این اجرام غیر ستاره ای خود به موضوعی گسترده مبدل شد و فهرست مسیه و دیگر فهرست ها نظیر NGC، IC و … تدوین شدند.

 نحوه نامگذاری دنباله دار ها:

قدمت دنباله دارهای رصد شده به بیش از ۲۰۰۰ سال می رسد. بنابراین لزوم وجود یک الگوی واحد برای نامگذاری دنباله دارها ضروری بوده است.

دنباله دارها ابتدا بر اساس سالی که در آن سال کشف شده است، نامگذاری می شدند. مثلاً دنباله دار سال ۱۶۵۰ به نام کاشف آن دنباله دار یا کسی که بر روی جزئیات آن مطالعه کرده است شناخته شدند مانند دنباله دار هالی یا دنباله دار هیل-باپ

در قرن بیستم بود که به علت تعداد بیشتر کشفیات به دنبال الگویی واحد برای نامگذاری دنباله دارها بر آمدند. تا سال ۱۹۹۴ کدی که برای این نامگذاری گذاشته شده بود براساس تعداد دفعات عبور دنباله دار از نقطه حضیض خورشیدی بود. پس از آن به دلیل افزایش اجرام کشف شده کد دیگری ابداع شد که تا امروز هم استفاده می شود این کد بر اساس تاریخ کشف و نوع مدار دنباله دار است مانند C/2012 S1.

نام گذاری های بر اساس نام افراد

گاهی اوقات به دلایلی خاص، دنباله داری به نام یک شخص معروف می شد.

به عنوان مثال دنباله دار سزار که ۴۴ سال قبل از میلاد رصد شد. این دنباله دار چون چند روز بعد از ترور سزار در آسمان ظاهر شد نشانه ای بر آسمانی بودن سزار تلقی گشت.

یا دنباله دار معروف هالی. ادمونت هالی نشان داد که دنباله دارهایی که در سال های ۱۵۳۱ و ۱۶۰۷ و سال ۱۶۸۶ رصد شده بود یکی هستند و پیش بینی کرد که در سال ۱۷۵۹  همان دنباله دار دوباره ظاهر شود و به همین دلیل این دنباله دار هالی نام گرفت. دنباله دار های متناوب انکه و بیلا نه به سبب اولین رصد کننده این دنباله دارها بلکه به خاطر اینکه این دو منجم توانستند مدار دنباله دار ها را محاسبه کنند به نام آنها نامگذاری شده است.

در قرن بیستم بسیاری از دنباله دارها به نام کاشفان به عبارت دیگر رصد گران آنها نامگذاری شده است. چون در این قرن پیشرفت تکنیکی بسیاری در حوزه رصد اجرام صورت گرفت. دستگاه های پیشرفته ای که برای اولین بار دنباله دار را کشف کردند، نام دنباله دار ها را هم از آن خود کردند. به عنوان مثال:IRAS–Araki–Alcock که توسط ماهواره ی IRAS و دو منجم آماتور به نام های Araki و Alcock به صورت جداگانه و مستقل از هم کشف شدند.

دنباله دار هایی هم وجود داشتند که چند گانه یا چند پاره بودند مانند دنباله دار شومیکر لوی ۱-۹ . این دنباله دار در اثر برخورد به مشتری به متلاشی شد. اعدادی که بعد از اسم کاشفان آمده است تکه های متلاشی شده دنباله دار را نشان می دهد.

در ادامه سیستم مرسومی که در دنیا برای نام گذاری دنباله دار ها به کار می رود معرفی می شود. در این سیستم هر دنباله دار اسم منحصر به فردی دارد.

سیستم عددی

سیستم اولیه

در قبل از سال ۱۹۹۴ به دنباله دار های کشف شده شماره طبقه بندی موقتی داده می شد. این شماره شامل سال کشف این دنباله دار و بعد از آن حرف کوچکی که نشان دهنده این است که این دنباله دار، چندمین دنباله دار کشف شده در طول آن سال بود مثلا دنباله دار ۱۹۶۹i یعنی نهمین دنباله دار کشف شده در آن سال. بعد از آنکه این دنباله دار در نقطه حضیض خورشیدی مشاهده می شد و مدار آن کشف می شد به آن شماره طبقه بندی دائم می دادند که شامل سال کشف و به دنبال آن عدد رومی که نشان دهنده چندمین عبور از نقطه حضیض خورشیدی بود. به عنوان مثال ۱۹۷۰II.

سیستم کنونی

این سیستم توسط « اتحادیه بین المللی نجوم IAU » پایه گذاری شده است. طبقه بندی استاندارد شامل کاراکتر هایی است که نشان دهنده زمان کشف آن می باشد. چهار رقم اول نشان دهنده سال می باشد، سپس یک فاصله، حرف بعدی نشان دهنده نیمه ی ماه است و حرف بعدی معرف عددی است که نشان دهنده ی شماره جرمی که در آن نیمه ماه کشف شده است و رقم بعدی که اختیاری است نشان دهنده تعداد دفعاتی است که آن جرم رصد شده است.

Letter	Dates	Letter	Dates	Letter	Date
A	Jan. 1-15	J	May  ۱-۱۵	R	Sept.1-15
B	Jan. 16-31	K	May  ۱۶-۳۱	S	Sept.16-30
C	Feb. 1-15	L	June 1-15	T	Oct. 1-15
D	Feb. 16-29	M	June 16-30	U	Oct. 16-31
E	Mar. 1-15	N	July 1-15	V	Nov. 1-15
F	Mar. 16-31	O	July 16-31	W	Nov. 16-30
G	Apr. 1-15	P	Aug. 1-15	X	Dec. 1-15
H	Apr. 16-30	Q	Aug. 16-31	Y	Dec. 16-31

در زیر علامت اختصاری برای نیمه ماه آورده شده است. دقت کنید I حذف شده است و Z استفاده نمی شود:

 علامت اختصاری برای ترتیب اجرام رصد شده در طول مدت یک نیمه ماه به صورت زیر می باشد. توجه کنید که حرف I حذف شده است.

 اگر تعداد کشفیات از ۲۵ تا بیشتر باشد عدد ۱ به انتهای حرف دوم به صورت اندیس اضافه می شود. اگر تعداد کشفیات بین ۵۱ تا ۷۵ جرم باشد عدد ۲ و اگر بین ۷۶ تا ۱۰۰ کشف باشد عدد ۳ و اگر بین ۱۰۱ تا ۱۲۵ کشف باشد عدد ۴ به صورت اندیس اضافه می شود و به همین ترتیب.

بنابراین ترتیب اجرام کشف شده به ازای ۲۵۱ کشف انجام شده، در نیمه دوم ماه سپتامبر سال ۱۹۹۵ به این صورت است:

۱۹۹۵ SA, 1995 SB, …, 1995 SY, 1995 SZ, 1995 SA₁, …, 1995 SZ₁, 1995 SA₂, …,

۱۹۹۵ SZ₉, 1995 SA₁₀

پسوند هایی به انتهای نام دنباله دار هم اضافه می شود که نشان دهنده ماهیت آنها است:

×      p/  نشان می دهد که این دنباله متناوب است به این معنا که دوره گردش مداری اش از ۲۰۰ سال کمتر است و یا تا کنون دو بار در حضیض مشاهده شده است.

×      C/ نشان دهنده این است که این دنباله دار بنا به تعریف بالا متناوب نیست.

×      X/ نشان دهنده این است که هیچ مدار قطعی برای این دنباله دار پیدا نشده است.

×      D/ نشان دهنده این موضوع است که دنباله داری متناوب متلاشی شده است و یا این که گم شده و یا ناپدید شده است.

×      A/ نشان دهنده این است که آن جرم به صورت نادرست دنباله دار تشخیص داده شده است. مثلا این جرم یک سیارک بوده است.

به عنوان مثال دنباله دار هیل- باپطبقه بندی C/1995 O1 دارد. معمولا دنباله دار هایی که برای دومین بار در نقطه حضیض خورشیدی دیده می شود (یعنی دنباله دار متناوب)، قبل از حرف P به آنها عددی تخصیص داده می شود که نشان دهنده ترتیب کشف آنها است. به عنوان مثال دنباله دار هالی اولین دنباله دار متناوبی بود که کشف شده بنابراین طبقه بندی آن به صورت P/1682 Q1 ۱ است.

برخی از اجرام هم در طبقه بندی های دنباله دار ها هستند و هم در طبقه بندی های شهاب سنگ ها مانند:

۲۰۶۰ Chiron (95P/Chiron), 4015 Wilson–Harrington (107P/Wilson–Harrington),

 ۷۹۶۸ Elst–Pizarro (133P/Elst–Pizarro), 60558 Echeclus (174P/Echeclus),

و ۱۱۸۴۰۱ LINEAR (176P/LINEAR(

دنباله دار های این شب ها:

در این شب ها آسمان میزبان پنج دنباله دار است. چند ماه پیش نیز دنباله دار پان استارز در آسمان ظاهر شده بود.

به راستی که نامگذاری سال ۲۰۱۳ به نام سال دنباله دارها نام برازنده ای برای این سال است.

نام این پنج دنباله دار در زیر آورده شده است. در ادامه به سراغ هر یک  از این دنباله دار ها خواهیم رفت و هر یک را بررسی خواهیم کرد.

دنباله دار  لاوجوی (C/2013 R1)، نفسکی (P/2013 V3)  ، لی‌نییر (C/2012 X1) ،  اِنکه ۲P/Encke)) و آیسون (C/2012 S1)

دنباله دار انکه:

دنباله دار انکه که با نام علمی ۲P/Encke شناخت می شود با دوره تناوب ۳٫۳ سال کمترین دوره تناوب را بین دنباله دار های شناخته شده دارد. اگر علاقمند به رصد و پیگیری دنباله دارها باشید، حتما در بسیاری از اوقات می توانید انکه را در آسمان مشاهده کنید. البته این دنباله دار بیشتر شبیه به یک توده مه آلود قابل مشاهده است و خیلی دنباله ای برای آن تشخیص داده نمی شود.

این دنباله دار را منجم فرانسوی پیر میشن در سال ۱۷۸۶کشف کرد.اما تا سال  ۱۸۱۹ کسی نمی دانست که این دنباله دار تناوبی است.تا در این سال ژوهانس فرانز انکه دوره ی تناوب این دنباله دار را محاسبه کرد .اغلب نام دنباله دار به نام کاشف آن ثبت می شود اما انکه جزو معدود دنباله دارهایی است که نام آن به نام کسی که دوره ی تناوب آن را محاسبه کرده، نامگذاری شده است. آلبدو یا ضریب بازتاب این دنباله دار بسیار کم است و تنها ۴٫۶درصد از نور دریافتی  را منعکس می کند.ابعاد هسته این دنباله دار در حدود ۴٫۸ کیلومتر است. انحراف صفحه مداری انکه در حدود ۱۲ درجه است که  در مقایسه با دیگر دنباله دارها بسیار به صفحه دایره البروج نزدیک است. انکه در یک مدار بیضوی با اوج ۴٫۱ واحد نجومی و حضیض ۰٫۳۳ واحد نجومی به دور خورشید می گردد. نزدیک فاصله ممکن بین زمین و انکه ۰٫۱۷۳۰۹ Au است. در سال ۱۹۹۷ انکه به فاصله ۰٫۱۹ Au  از زمین رسید و نزدیک ترین فاصله انکه با زمین در سال ۲۱۷۲ رخ می دهد که آن هنگام انکه در ۰٫۱۷۳۵ Au  از زمین عبور می کند.

بارش شهابی ثوری که هر ساله در آبان ماه رخ می دهد (اوج بارش ۲۱ آبان) نتیجه برخورد ذرات کنده شده از انکه است که با سرعتی در حدود ۳۰ کیلیومتر بر ساعت وارد جو زمین می شوند. البته پارامتر ZHR  برای این بارش ۵ است! بدین معنی که به طور میانگین در هر ساعت تنها ۵ شهاب وارد جو زمین می شود!

 

 C/2012 S1   آیسان یا آیسون – ISON

دنبالهدارآیسونکهشورشوقبسیارزیادیدردلمنجمانایجادکردهاست؛حدود ۱۰ هزارسالپیشازدورترینمرزهایمنظومهشمسیکهابراورتنامدارد، سفر خود را آغاز کرده است و پاییزامسالپس از سفری طولانی بهنقطههیجانیسفرخودخواهدرسید و شاید این نقطه هیجانی مقصد ابدی و نهایی این سفر باشد و آیسون با رسیدن به این نقطه که همان حضیض مدارش است، عمرش نیز به پایان برسد.

آیساندرشهریور ماه سالگذشته(۲۱ سپتامبر ۲۰۱۲)،توسطدومنجمآماتوراهلکشورروسیهکشفشد. نام این دنباله دار برگرفته از نام یک شبکه شامل ۲۴ تلسکوپ در گوشه و کنار جهان است. و این دو رصدگر روسی نیز از اعضای این گروه هستند. نام این شبکه:

International Scientific Optical Networkیا به اختصار  ISONاست.

آیسون  در دسته دنباله دار های خورشید خراش قرار گرفته است، بدین معنی که با نزدیک شدن به خورشید احتمالاً تحت تاثیر نیروی گرانش خورشید به درون خورشید کشیده می شود و برای همیشه در قلب سوزان خورشید جاودان خواهد شد!

تا لحظه نوشته شدن این مطلب، گزارش ها ۷ درجه دم را برای این دنباله دار در آسمان مشاهده کرده اند!!

 

برای اطلاعات بیشتر و کسب آخرین اخبار در خصوص دنباله دارها، به خصوص آیسون می توانید از وبگاه های زیر استفاده نمایید:

http://www.slate.com/blogs/bad_astronomy/2013/11/17/ison_spectacular_pictures_of_a_gorgeous_comet.html

http://www.nasa.gov/content/goddard/timeline-of-comet-ison-s-dangerous-journey/

http://en.wikipedia.org/wiki/C/2012_S1

http://www.space.com/23591-comet-ison-visibility-naked-eye.htm

http://earthsky.org/space/big-sun-diving-comet-ison-might-be-spectacular-in-2013

http://www.universetoday.com/106465/whoa-take-a-look-at-comet-ison-now/

http://www.universetoday.com/106404/comet-ison-suddenly-brightens-as-it-dives-toward-the-sun/

http://www.huffingtonpost.com/2013/11/15/comet-ison-visible-naked-eye_n_4280731.html

http://www.skyandtelescope.com/observing/highlights/193909261.html

http://comet2012.com/?gclid=CJ-zrqex7LoCFbN9OgodBkwAIw

http://news.discovery.com/space/astronomy/comet-ison-likely-survive-sun-131010.htm

http://hubblesite.org/hubble_discoveries/comet_ison

http://www.astro.umd.edu/~msk/blog/articles/comet-ison-jan13

http://www.isoncampaign.org/ison-intro

http://www.solarsystemscope.com/ison/

http://www.weather.com/news/science/space/comet-ison-headed-close-sun-encounter-thanksgiving-20131115

http://www.infowars.com/comet-ison-whats-next/

http://brucegary.net/ISON/

– دریافت فایل PDF حاوی مطالب اخیر

– مشخصات دنباله دار ISON     – دنباله دار ISON

– مشخصات دنباله دار LoveJoy